การคงอยู่ของวิถีประมงพื้นบ้านปากพูน : บทวิเคราะห์พลวัตการเปลี่ยนแปลงในอดีต

Abstract

บทความวิชาการนี้ เป็นงานที่พัฒนามาจากงานวิจัย เรื่องการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจของชาวประมงพื้นบ้าน ชุมชนปากพูน อำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช ซึ่งได้รับทุนสนับสนุนจาก โครงการวิจัยร่วมกับการเรียนการสอนบูรณาการศาสตร์เพื่อการเรียนรู้พัฒนาพื้นที่ (Area Based Collaborative Research for Undergraduate and Master Student : ABC-PUS/MAG) สำหรับนักศึกษาปริญญาตรีและปริญญาโท ของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย เป็นการศึกษาที่มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงด้านต่างๆ ของชาวประมงพื้นบ้าน โดยใช้การศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเป็นกรอบคิดการวิจัยให้ความสำคัญกับการศึกษาแบบองค์รวม มุ่งศึกษาเนื้อหาทั้งหมด (Total History) ถือเป็นแนวคิดใหม่ในการศึกษาเรื่องราวต่าง ๆ ของท้องถิ่นในสังคมไทย รวมถึงการใช้กรอบของแนวคิดเศรษฐกิจชุมชนที่เชื่อว่าชุมชนสามารถดำรงอยู่ได้อย่างเข้มแข็ง โดยใช้ความรู้ที่ชุมชนมีบวกกับการใช้ฐานทรัพยากรที่เป็นของชุมชนได้อย่างเหมาะสม วิธีการศึกษาได้ดำเนินการในสองลักษณะ คือ การศึกษาเอกสาร และการศึกษาภาคสนามซึ่งใช้วิธีการสังเกต สำรวจ และสัมภาษณ์เชิงลึกในการเข้าถึงข้อมูล

ผลการศึกษาได้ข้อสรุปว่าชาวประมงพื้นบ้านหมู่ที่ 2 และ 4 ตำบลปากพูน (ชุมชนปากพูน) มีลักษณะของความเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตโดยมองจากลักษณะการผลิตแบ่งได้ 3 ยุค คือ ยุคที่หนึ่งเป็นระบบเศรษฐกิจในช่วงระยะเวลาก่อนปี พ.ศ. 2500 ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ชาวประมงพื้นบ้านส่วนมากอพยพมาจากจังหวัดเพชรบุรี และมีลักษณะการผลิตที่อาศัยความสมบูรณ์จากธรรมชาติ ยุคที่สอง เป็นช่วงเวลาที่มีการเปลี่ยนแปลงเทคโนโลยีในการผลิต และเกิดความเสื่อมโทรมของทรัพยากรตรงกับทศวรรษ 2500 – 2530 ลักษณะของการผลิตนี้เป็นผลพวงจากการพัฒนาประเทศ ที่มีแนวคิดที่จะมุ่งพัฒนาเศรษฐกิจ ยุคที่สาม เป็นช่วงเวลาแห่งการฟื้นฟูทรัพยากรทางทะเลตรงกับทศวรรษ 2540 ถึงปัจจุบัน เงื่อนไขสำคัญที่ส่งผลให้มีการฟื้นฟูทรัพยากรทางทะเลเกิดจากประสบการณ์ในการทำประมงของชาวประมงพื้นบ้านที่ผ่านมาและการจัดโครงการการจัดการสุขภาวะโดยชุมชนขององค์การบริหารส่วนตำบลปากพูน ที่มองปัญหาของคนทั้งตำบลในเชิงบูรณาการ

ในช่วงปัจจุบันชาวประมงพื้นบ้านปากพูนมีวิธีการทำประมงที่เป็นลักษณะเฉพาะ ถือเป็นวิถีที่แสดงความเป็นอัตลักษณ์ ซึ่งเกิดจากกระบวนการเรียนรู้เรื่องการทำประมงในอดีต ลักษณะสำคัญคือการปรับใช้ความรู้เรื่องการทำประมงที่เหมาะสมกับชุมชนและฐานทางทรัพยากร ลักษณะเช่นนี้นับว่ามีความเหมะสม สอดคล้องกับแนวคิดเศรษฐกิจชุมชน ซึ่งเมื่อชาวประมงนำความรู้เดิมมาใช้อย่างประนีประนอมกับทรัพยากร ก็จะส่งผลให้ชีวิตสามารถคงอยู่ได้โดยการพึ่งพาภายนอกน้อยลงเพราะมีความมั่นคงเรื่องอาหารเพิ่มขึ้น